Park Pamięci Wielkiej Synagogi w Oświęcimiu

Wyjątkowa przestrzeń o symbolicznym wymiarze – takim jest Park Pamięci Wielkiej Synagogi, który powstał w Oświęcimiu. Architekci zaproponowali kieszonkowy park, który nie tylko upamiętnia dramatyczne wydarzenia sprzed 80 lat, ale także przypomina o wielokulturowym charakterze miasta.

Oświęcim przed wojną był miastem, w którym ponad połowę mieszkańców stanowili Żydzi. Przez kilka wieków zarówno oni jak i chrześcijanie żyli w zgodzie, a w mieście znajdowały się miejsca kultu jednych i drugich wyznawców. W tradycji żydowskiej najważniejszym obiektem religijnym była właśnie Wielka Synagoga, którą w 1939 roku spalili niemieccy naziści. W 80 lat po tym wydarzeniu w miejscu pustego placu po synagodze otwarto park kieszonkowy – miejsce pamięci o dawnej bożnicy, wielkiej tragedii i wielokulturowym charakterze Oświęcimia.

Projekt parku wyszedł spod pióra architektów w pracowni NArchitekTURA oraz Imaginga Studio. Wcześniej architekci zaprojektowali wnętrza i wystawę stałą tamtejszego Centrum Żydowskiego. Proces projektowy opierał się na coraz głębszym poznawaniu i rozumieniu historii miejsca – zakorzeniona w lokalnym kontekście koncepcja nie bazuje jednak na dosłownych cytatach, a raczej oparta jest na różnorodnych interpretacjach. W ten sposób obie realizacje trafnie oddają genius loci przestrzeni.

Park z mozaiką z płyt

Park Pamięci ma charakter otwartej przestrzeni, która pozwala na różne sposoby użytkowania, upamiętniania oraz interpretacji. Zastosowane w parku kolory, kształty i formy nawiązują nie tylko do tradycji żydowskiej, ale wykorzystują symbolikę czytelną dla wielu kultur i wyznań. To, co zwraca szczególną uwagę i jest głównym elementem zagospodarowania parku, to mozaika ułożona z 40 płyt z szarego piaskowca. Ich nieregularny układ ma nawiązywać do dawnej synagogi, w której podobny materiał zdobił posadzkę. Odniesienia do świątyni widoczne są także w innych elementach zagospodarowania, jak choćby w obrysie rzutu budowli poprowadzonym przy użyciu cienkiego krawężnika. Oddziela on wnętrze parku od otaczającej go gęstej zieleni.

Piaskowcowe płyty prowadzą do poszczególnych elementów parku – ekspozytora przedstawiającego historię synagogi, studni z historyczną posadzką, sadzawki wodnej, cortenowych ławek oraz kopii znalezionego w tym miejscu żyrandola, który ozdabiał wnętrze świątyni. Główne wnętrze do parku dostosowano do planu urbanistycznego okolicy i kadrują dominanty przestrzeni: Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i Sanktuarium Matki Bożej Wspomożenia Wiernych. Tłem dla całego założenia jest malownicza panorama bulwarów rzeki Soła.

Architektura ustępuje naturze

Przez wiele lat przyroda stopniowo przyznawała sobie prawo do tego miejsca. Sklepienie dawnej synagogi zbudowane z cegły i kamienia, zastępują dziś szczelnie osłaniające niebo korony rozłożystych drzew. To nie architektura wyznacza ramy przestrzeni, a krajobraz. W parku znajduje się ponad 20 różnych gatunków krzewów i kwiatów. Pojawiają się tutaj rożnego rodzaju bluszcze i paprocie, a także turzyca, miskant czy kostrzewa gautiera.